Charakterystyka Gołubieńskiego Ogrodu Botanicznego

Ogród Botaniczny w Gołubiu jest członkiem Rady Ogrodów Botanicznych  i Arboretów w Polsce  oraz International Agenda for Botanic Gardens in Conservation (BGCI). Jego budowa rozpoczęła się w 1971 roku na terenie miejscowości Gołubie, przy ulicy Botanicznej 21, w gminie Stężyca, powiecie kartuskim, województwie pomorskim. Początki działalności sięgają 1983 roku.

Gołubie jest położone na Pomorzu – Pojezierzu Kaszubskim. W podziale geobotanicznym Szafera  (1972) jest to okręg Kartuski, należący do Krainy Pojezierza Pomorskiego. Powierzchnia Pojezierza Kaszubskiego prawie w całości jest pokryta utworami pochodzącymi z fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego, czyli leży w najmłodszej spośród uformowanych w plejstocenie części niżu polskiego o rzeźbie modelowanej zaledwie 13,5 tysiąca lat ( Klimaszewski 1980 ). Młody wiek, bardzo zróżnicowana rzeźba      i bogactwo form morfologicznych powodują, że krajobraz jest tu wyjątkowo urozmaicony ( Herbich 1998 ).

Gołubie znajduje się w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego, 54° 12’ 43’’ N oraz 18° 01’ 35’’ E, na wysokości 182 – 204 m n.p.m.

Klimat tej, najwyżej położonej części Pojezierza Kaszubskiego jest chłodny i charakteryzuje się dość obfitymi opadami, długim okresem z przymrozkami ( wiosenne trwają co najmniej do połowy maja,              a jesienne rozpoczynają się od połowy października ), mrozami i pokrywą śnieżną, dużą liczbą dni pochmurnych i z mgłą, a także krótkim okresem wegetacyjnym, trwającym około 200 dni. Lato jest krótkie, trwa 43 – 83 dni i ma zmienną pogodę. W okolicach Gołubia średnia temperatura roczna wynosi 6,5 do 6,7 stopni Celsjusza, średnia temperatura stycznia minus 3,5 C, a średnia temperatura lipca 16 stopni C.            W ostatnich czterdziestu latach temperatura minimalna wyniosła minus  33,6 stopni C, a maksymalna plus 33,5 stopni C. Średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm (650 mm ). Minimalna roczna suma opadów wystąpiła w 1975 roku i wynosiła 464 mm, a maksymalna w 1998 roku i wynosila 780 mm. 517 jezior ( o powierzchni przekraczającej lub równej 1 ha ) o łącznym areale 135,77 km kwadratowych  wywiera korzystny wpływ na wilgotność powietrza. W warunkach Pojezierza Kaszubskiego rozwinęła się i ukształtowała specyficzna szata roślinna, różniąca się od szaty roślinnej pozostałej części niżu. Do jej najbardziej znamiennych cech należy znaczny udział elementu górskiego oraz  pewne zjawiska występujące tylko w górach ( Herbich 1998 ).

Ogród jest usytuowany na skarpie wyższej terasy  rynny pojeziernej Jeziora Potulskiego oraz częściwo  nad brzegiem wymienionego jeziora. Rozlokowany jest na terenie  płaskim i na zboczu o wystawie północnej. Przeważa gleba płowa i gliniasta IV, V, VI  klasy bonitacyjnej oraz torfy  nad Jeziorem Potulskim.

Łączna powierzchnia działek ogrodu wynosi 3,68 ha. Na obszarze 2,27 ha posadzono około 5500 taksonów  w warunkach ex situ. 1,41 ha stanowi naturalna łąka z bogatymi zbiorowiskami roślin naczyniowych (170 gatunków) i mszaków (ponad 20 gatunków). Rosną tu kalcyfity, relikty borealne.          W zbiorowiskach łąki mają swój udział gatunki zagrożone i chronione w Polsce.

Ogród powstawał stopniowo. Na początku lat trzydziestych XX wieku las porastający zbocza został wykarczowany, a teren po nim przeznaczony na grunty orne. Powierzchnia równinna była użytkowana rolniczo. Obok zabudowań gospodarskich urządzono ogród ozdobny. Taki sposób użytkowania ziemi trwał od 1935 roku do 1971 roku. Od 1972 roku rozpoczął się intensywny rozwój ogrodu ozdobnego. Do 1982 roku jego kolekcje zwiększyły się do 455 taksonów roślin zielnych i drzewiastych. Stale powiększająca się liczba taksonów i usystematyzowany układ kolekcji, doprowadziły do ukształtowania się ogrodu                   o charakterze botanicznym. Od 1983 roku zaczęto używać nazwy Gołubieński Ogród Botaniczny. W 1984 roku Ogród został wprowadzony do gminnego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Stężyca, w powiecie kartuskim.

Wśród 5500 taksonów roślin naczyniowych pochodzących z różnych obszarów Ziemi, jest około 191 gatunków chronionych, są wśród nich  rośliny wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (119 taksonów), nowej czerwonej listy roślin – 10 taksonów. 14 gatunków jest objętych Konwencją Berneńską ( Berno 19 X 1979, ratyfikacja PL 31 I 1996 ) – Carlina onopordifolia, Cochlearia polonica, Cochlearia tatrae, Cypripedium calceolus, Dendranthema zawadzkii, Dianthus nitidus, Erysimum pieninicum, Ligularia sibirica, Luronium natans, Marsilea quadrifolia, Pulsatilla patens, Pulsatilla slavica, Salvinia natans, Trapa natans.

Zbiory roślinne są podzielone na 5 działów: ekologiczny, roślin leczniczych, roślin ozdobnych, arboretum i zadrzewienia. Rośliny są zgrupowane zgodnie z naturalnymi zbiorowiskami i obszrami występowania na Ziemi. Do najbardziej rozbudowanych działów należą:

- ekologiczny z naturalną łąką

- roślin ozdobnych

- arboretum

Działalność naukowa ogrodu jest związana z prowadzeniem pełnej dokumentacji określającej źródła pochodzenia każdego taksonu, miejsca i terminu posadzenia oraz zabiegów pielęgnacyjnych. Rośliny są oznaczone etykietami z nazwą rodziny oraz nazwą naukową ( łacińską ) i polską, czego dokumentacją jest inwentarz alfabetyczny. Istnieje też plan rozmieszczenia wszystkich okazów w poszczególnych kwaterach,  dokumentuje to  inwentarz powierzchniowy. W Ogrodzie są prowadzone  obserwacje fenologiczne oraz ocena stopnia aklimatyzacji gatunków roślin obcego pochodzenia. Z zasobów kolekcji  coraz częściej korzystają ogrody botaniczne, arboreta  i pracownicy naukowi wyższych uczelni. Ogród bierze udział          w programie Globalnej Strategii Ochrony Świata Roślin ( Global Strategy for Plant Conservation ).   Patronat naukowy nad Ogrodem sprawują botanicy Uniwersytetu Gdańskiego.

         Na terenie Ogrodu jest także prowadzona działalność dydaktyczna w zakresie edukacji ekologicznej. Odbywają się w nim zajęcia dydaktyczne dla uczniów różnych typów szkół oraz studentów wydziałów przyrodniczych. Turyści i grupy zorganizowane mają możliwość zwiedzania Ogrodu z przewodnikiem.       W uznaniu zasług dla upowszechniania wiedzy botanicznej, założyciel Ogrodu otrzymał  27 czerwca 1995 roku „Medal im. Profesora  Bolesława Hryniewieckiego”. Ponadto, Ogród został wielokrotnie nagradzany    i wyróżniany przez różne instytucje, samorządy, prasę, radio,  telewizję. Otrzymał między innymi,  nagrodę Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku za szczególne osiągnięcia w dziedzinie ochrony środowiska w województwie pomorskim w roku 2004; w 2005 roku otrzymał „Stężycką Wieżę 2005” – nagrodę wójta za efektywną promocję Gminy Stężyca; w 2007 roku przyznano Ogrodowi certyfikat za najpiękniejsze miejsce, przyznany przez TVP 3, Radio Gdańsk, Dziennik Bałtycki.

          Ogród jest otwarty około 7 miesięcy w roku ( od 1 kwietnia do 31 października ) dla szerokich rzesz zwiedzających i przyczynia się do popularyzacji wiedzy botanicznej. Personel Ogrodu udziela rocznie wielu konsultacji w zakresie warunków uprawy roślin osobom prywatnym, szkołom, instytucjom i in. W Ogrodzie odbywają się spotkania członków Polskiego Towarzystwa Botanicznego, leśników, działaczy Ligi Ochrony Przyrody, organizacji ekologicznych, samorządowych i wielu innych zainteresowanych botaniką, przyrodą, ekologią. Ogród jest miejscem wielu wywiadów radiowych, telewizyjnych, prasowych. Współpracuje           z kierownictwem okolicznych parków krajobrazowych.

           Przy udziale finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

w Gdańsku oznakowano poszczególne kolekcje, utwardzono alejki i urządzono salkę ekspozycyjną na zapleczu wiaty dydaktycznej.

           Planuje się dalsze powiększanie powierzchni Ogrodu pod rozszerzenie wybranych kolekcji roślin.

 Opr. ZB 2013.04.08